Dins lo camp de l’educacion plurilingüa, los estudis scientifics son nombroses, rics e prigonds. Fòrças aisinas de didactica per la comparason de lengas e l’esvelh a las lengas existisson e son a posita. Per contra, per çò qu’es d’una pedagogia del plurilingüisme, de tot çò que podèm metre globalament en plaça per educar vertadièrament al plurilingüisme, lo camp de las practicas demòra gaire laurat.
Presentam aquí un projècte d’educacion plurilingüa al dintre d’una classa cooperativa institucionala dins lo contèxte d’un ensenhament immersiu aboriu en occitan. Las escòlas Calandreta causiguèron l‘immersion, fa 40 ans, e desvolopèron cooperativament una pedagogia del plurilingüisme. Res de contradictòri aquí, es una continuitat naturala.
A paupas, a la debuta, puèi de mai en mai esclairat per un agach general, nasquèt lo programa Familhas de Lengas, bailejat per d‘ensenhaires e de còlas d‘ensenhaires de Calandreta, coma un vai e veni entre experiéncia e teoria, entre practica e recèrca. Dobèrta a de multiples camps de sabers (psicholingüistica, sociolingüistica, istòria, didactica del plurilingüisme…) menèt a la creacion d‘articulacions teoricas e practicas (palancas, lenga vertebrala…)
Dins lor dimension d’educacion sociala e politica, las Tecnicas Freinet e la Pedagogia Institucionala fondan e estructuran lo projècte Musicas e Familhas de lengas .
Una lenga parla de la natura, de las gents, de las relacions umanas, de las emocions e dels sentiments. Cada lenga o fa amb son engenh, amb son accent. L’occitan nasquèt al cap de l’Empèri roman d’occident e donèt al mond la granda civilizacion dels trobadors. D’aquel periòde, ereitam de nocions claus1. Son d’amiras qu’assajam de s’i fisar coma a un asuèlh.
A Calandreta, la causida de l’immersion totala es ligada, notadament, a la situacion de diglossia de l’occitan. La lenga es rarament parlada dins las familhas nimai dins la societat. Aital un input maximal es necessari per installar un bilingüisme tant galhard coma possible.
L’occitan es la lenga qu’aculhís. La que fa dintrar l’enfant dins “los lòcs comuns” del grop a travèrs los “mots” dels autres qu’escotan e interpretan. Aital, la lenga s’impausa pas al subjècte, al contrari : se prepausa de l’escotar.
L’occitan es la lenga dels escambis, del poder, de l’aprene, del grandir, e del lengatge dins sa dimension culturala e prigondament umana.
Coma pels autres domènis d’aprendissatge, la lenga pòt pas èsser considerada coma un paquets de nocions a engolir mas coma un objècte a geometria variabla sosmés a la realitat complèxa del mitan. Atal, l’occitan es la lenga de las institucions mas es tanben de longa a institucionalizar2.
« Cada calandron viu una situacion problèma de las pus bèlas. Banha, a l’escòla, dins una lenga que la societat valoriza pas gaire. Experimenta la diglossia, l’inegalitat d’estatut entre una lenga dominanta e una lenga dominada. Avisa la precaritat de la plaça e de l’estatut de l’occitan. Son de vertadièras situacions problèmas… S’i bastirà un fum de representacions mentalas complèxas. Sas capacitats de tractament de l’informacion, particularament sollicitadas, abaliràn de construccions cognitivas encara mai vivas3. »
Lo lingüista Joan Petit considerava lo bilingüisme precòç coma « una aisina indefugibla per menar cap al plurilingüisme ». Escriviá : « Volèm posar dins aquel jaciment naturel formidable que son nòstras lengas de França e que son en mai plan sovent de lengas europencas, per accedir, a partir d’un bilingüisme precòç aquerit immersivament, a tota la riquesa intellectuala, culturala, afectiva e umana del plurilingüisme. »4 Son apòrt a prepaus dels mecanismes de l’aquisicion lingüistica nos portèt plan d’ensenhaments per melhor comprene los processús intellectuals del bilingüisme e la mesa en òbra de las condicions de l’immersion.
Segon la definicion del Conselh d’Euròpa : « A flor e a mesura que l’experiéncia lengatgièra d’un individú dins son contèxte cultural s’espandís de la lenga familiala a la del grop social puèi a la d’autres gropes (que siá per aprendissatge escolar o per experiéncia), aqueste individú classa pas aquestas lengas e aquestas culturas dins de compartiments desseparats mas bastís puslèu una competéncia comunicativa a la quina contribuisson tota coneissença e tota experiéncia de las lengas e dins la quina las lengas son en correlacion e interagisson. »5
Dins aqueste apròchi la part bèla es facha al desvolopament del repertòri plurilingüe e pluricultural de l’apreneire : « S’agís pas mai simplament d’aquerir lo “mestritge” d’una, veire quitament tres lengas, caduna de son costat, amb lo « locutor natiu ideal » coma modèl ultim. La tòca es de desvolopar un repertòri lengatgièr dins lo quin totas las capacitats lingüisticas trapan lor plaça.» L’enriquiment de las ressorças culturalas son tanben visadas de tal biais que l’apreneire siá sensibilizat al respècte e a l’obertura fàcia a la diversitat de la societat multilingüa.
D’aquestas observacions grelhèt lo programa Musicas de lengas que s’estaca a desvolopar las activitats d’escota, los rencontres amb de locutors natius e l’aprendissatge de comptinas e de cançons tre lo cicle 1. Aquò concernís tota mena de lengas dins las diferentas familhas, donat que la tòca es de ” dobrir l’aurelha ” dels calandrons a las autras sonoritats.
Lo principi d‘esvelh a las lengas nasquèt dins las annadas 1980 a partir dels trabalhs d’Eric Hawkins a prepaus de la consciéncia del fach plurilingüistic (language awareness).
Aculhir la singularitat dels enfants, aquò’s aculhir la(s) lenga(s) de l’ostal coma de marcaires d’identitat e de dignitat. S’agís de téner compte del multilingüisme e del multiculturalisme de la classa. Dins las classas nòstras, una plaça es reservada a l’acuèlh de las culturas dels parents e a las culturas divèrsas presentas a l’escòla, dins lo barri, dins la vila, coma per un milafuèlhas6.
« Dins un mond ont las lengas se son bastidas en fortalesas, entre de frontièras tancadas mentalament, nosautres dobrissèm pedagogicament la comunicacion naturala de las paraulas e dels èimes. Es plan significatiu que l’aventura de l’escòla de la reconquista umanista e del bonaür cultural, de la dobertura de l’enfant al mond e a l’Autre, vòli dire las Calandretas, se capèle uei en latinitat. Catalans e Occitans, consí nos sentèm plan breçats sus l’Arc, dins la Breçòla, entremitan las lengas latinas, sòrres de lach, a popar una Loba venguda pacifica ! Parlem doncas latin en italian, en espanhòl, en portugués, en catalan, en occitan, en francés, sai que tanplan, e mai la lenga se siá aquí plan gastada de bastarditge. Parlem latin dubèrt. Parlem Euròpa e parlem Mond.»
La classa cooperativa es pas una plantolièra, es una prada. Amb tota la complexitat, e donc lo besonh d‘organizar aquesta complexitat, de la saber aculhir coma tala sens per aitant que l‘anarquia s‘installe : Celestin Freinet comparava la classa cooperativa a una « disciplina de naviri », a quicòm pròchi que, sul naviri pedagogic aqueste, l‘ensenhaire es pas « sol mèstre a bòrd », mas aquò‘s « lo pòble liure dels mainatges » que pren en man sa destinada. D‘aqueste biais, es possible, dins l‘espaci e lo temps limitat d‘una classa primària ordinària, de desplegar la riquesa bèla d‘un grop uman trabalhat pel desir de grandir, e doncas d‘aprene.
Fa gaire, una cercaira, Emilia Chorin, faguèt una tèsi7 plan preciosa per l‘avenidor : prepausa una tipologia de las practicas de comparason de lengas en classas, mas tanben e sustot de classaments possibles demest los actes cognitius e analitics, segon lor grases de complexitat sintaxica e ortografica. Aital, un agach fin e precís es ara a disposicion per la comunautat calandrina. Podrà, al dintre de la formacion iniciala e continua, refrescar la tasca de transmission de la lenga occitana : als enfants, als adultes, rai : al dintre d‘una comunautat de lenga, de cultura, d‘esfòrç e de vam per far crèisser la valor d‘un saber partejat e singularament util a cadun.
Enfin, nos retrobam particularament dins lo laboratòri del termomètre lingüistic menat per la Societat Catalana de Pedagogia. Es una aisina preciosa, e l‘integrèrem amb vòia al nòstre dispositiu. Seguissèm ara amb las experimentacions alentorn de las grilhas d‘observacion de l‘oralitat e menam una experiéncia de captacions de vidèos dins las classas.
Xavi Ferré, Isabèu Vergnes, Patrici Baccou, Pèire Joan Laffitte